زیارت در روایات بخش اول
عبدالله، پسر خلیفهٴ دوم از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل کرده است که فرمود: «من جائنى زائراً لا تحمله إلّا زیارتى کان حقّاً علىَّ أن أکون له شفیعاً یوم القیامة»[۱] متتبع بزرگ، علامهٴ امینی (رحمه الله) این حدیث را از شانزده تن از محدّثان و حفّاظ اهل سنت نقل کرده است. همچنین آورده است: چهل و یک نفر از بزرگان آنان از عبدالله بن عمر نقل کرده اند که پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: هرکس قبر مرا زیارت کند، شفاعت من بر او واجب میشود؛ «من زار قبرى وجبت له شفاعتى»[۲] آن عالِم امین افزون بر این دو روایت، بیست روایت دیگر نیز از منابع اهل سنت نقل کرده است[۳].
اسحاق بن عمار از امام صادق (علیه السلام) روایت می کند که فرمود: به مدینه بروید و بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) سلام بدهید، هرچند که سلام و درود از راه دور به آن حضرت نیز می رسد؛ «مرّوا بالمدینة فسلّموا علی رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) و إن کانت الصلاة تبلغه من بعید»[۴] زیارت از دور نیز هر چند مورد قبول و توصیه است، لیکن این حدیث، نشان میدهد که حضور زائر در کنار مزور و قبر وی خصوصیتی دارد، لذا مورد توصیه و سفارش قرار گرفته است. از جملهٴ این خصوصیتها عبارت است از:
۱ ـ بهره مند شدن از فضای معنوی حرمهای شریف که محل تردد فرشتگان، ارواح انبیا و اولیا و محل تردد و تعلق ویژهٴ روح بلند آن مزور است و دعا کردن در مظانّ استجابت دعا. چنانکه بهرهمندی از فضای معنوی مسجدالحرام و مسجدالنبی (صلی الله علیه و آله و سلم) و دعا کردن در آن فضا را وهابیان حجاز نیز قبول دارند و به آن عمل میکنند.
۲ ـ گسترش فرهنگ توحیدی و ولایت اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) در بین راهها و شهرهای مسیر مشاهد مشرفه
۳ ـ نشانهٴ صداقت زائر در دوستی و علاقهٴ به مزور
۴ ـ ارتباط ملتها و ملیتهای مختلف و آگاهی از مشکلات، مشقّات و امکانات یکدیگر
۵ ـ عمل به توصیهٴ کلی قرآن بر سیر در اقطار زمین و تماشای فرجام مجرمان: (قل سیروا فی الأرض فانظروا کیف کان عاقبة المجرمین) [۵]
۶ ـ وفاداری به مقتدا و تعهد به پیمانی که با او بسته است [۶]
۷ ـ حرمهای شریف امامان معصوم (علیهم السلام) در طول تاریخ مراکز علم، تبلیغ و ترویج دین، مبدأ قیامها و نهضتها، محل پیمان بستن و هم قَسَم شدن برای انقلابهای رهاییبخش، جنبشهای انتقامآمیز و... بوده است. این برکات، جملگی از ایاب و ذهاب و مراودهٴ زائران ناشی میشود
و ....
پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: کسی که من یا یکی از فرزندانم را زیارت کند، روز قیامت به زیارت و دیدار او خواهم رفت و از هراسها و وحشت های آن نجاتش خواهم داد؛ «من زارنى أو زار أحداً من ذریتى زرته یوم القیامة فأنقذته من أهوالها»[۷].
پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به علی (علیهالسلام) فرمود: ای علی، هر کس که مرا در زمان حیات یا مرگم زیارت کند یا تو و فرزندانت را در زمان حیات یا پس از مرگ زیارت کند، من ضمانت میکنم که او را از اهوال و شداید روز قیامت نجات دهم تا آن که او را هم درجهٴ خودم میگردانم؛ «یا علىّ! من زارنى فى حیاتى أو بعد موتى أو زارک فى حیاتک أو بعد موتک أو زار ابنیک فى حیاتهما أو بعد موتهما ضمنتُ له یوم القیامة أن أُخلّصه من أهوالها و شدائدها حتّی أُصیّره معى فى درجتى»[۸].
این روایت و امثال آن نشان می دهد که حیات و مرگ پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و امامان معصوم (علیهم السلام) یکسان است؛ زیرا زیارت دوران حیات و مرگ، اجر و آثار یکسان دارد. از این جهت لازم است که زائر به گونهای در حرم شریف آنان حضور پیدا کند که اگر زنده می بودند در کنارشان حضور پیدا میکرد و زیارت در دوران مرگ باید همان آثار و سازندگی زیارت دوران حیات را برای او داشته باشد. چنانکه هم درجه شدن با پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بدون حساب و برنامه نیست، بلکه سنخیّت روحی، اخلاقی و معنوی لازم دارد و این سنخیّت، باید در دنیا کسب شود. اصل زیارت، توجه به مقام مزور، تأمل در متن زیارتنامه و تلاش در تهذیب و تزکیهٴ نفس، میتواند در ایجاد این سنخیّت و تتمیم و تکمیل آن کمک کند.
زید شحّام از صادق آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) پرسید: ثواب کسی که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را زیارت کند، چیست؟ فرمود: همانند کسی است که در برتر از عرش با خدا ملاقات کند. پرسید: کسی که یکی از شماها را زیارت کند، ثوابش چیست؟ فرمود: مانند کسی است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را زیارت کند؛ ما لمن زار رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلم؟ قال علیهالسلام: «کمن زار الله عزّوجلّ فوق عرشه قال قلت: فما لمن زار أحداً منکم؟ قال علیهالسلام: کمن زار رسول الله صلی الله علیه و آل و سلم»[۹].
شیخ مفید (رحمه الله) در معنای این حدیث گفته است: مراد این است که ثواب و تکریم زائر آن حضرت (صلی الله علیه و آله و سلم) در روز قیامت، همانند کسی است که خداوند او را به آسمان برده و به عرش خود که ملائکه حامل آن هستند نزدیک می کند و برگزیدگان از فرشتگان خود را به او مینمایاند، به گونهای که موجب تأکید بر تکریم او میگردد[۱۰] مشابه این تعبیر را مجلسی اول (رحمه الله) نیز آورده است[۱۱].
از امام کاظم (علیه السلام) نقل شده است: هرکس که فرزندم [امام رضا (علیه السلام)] را زیارت کند، از ثواب هفتاد حج قبول شده برخوردار است. راوی با تعجب پرسید: ثواب هفتاد حج؟ فرمود: آری، هفتاد هزار حج. راوی دوباره با تعجب پرسید: هفتاد هزار حج؟ فرمود: چه بسا حج که مورد قبول واقع نمیشود؛ «من زار قبر ولدى علىّ کان له عندالله کسبعین حجة مبرورة قال: قلت: سبعین حجّة؟ قال علیهالسلام: نعم، سبعین الف حجّة قال قلتُ: سبعین الف حجّة؟ قال علیهالسلام: رُبَّ حجّةٍ لا تُقبل...»[۱۲]
[۱] ـ هرکس به زیارت من بیاید و انگیزهای جز زیارتم نداشته باشد، بر من لازم است که شفیع او در روز قیامت باشم (الغدیر، ج۵، ص۹۷)
[۲] ـ همان، ص ۹۳
[۳] ـ الغدیر، ج۵، ص۹۳
[۴] ـ وسائل، کتاب الحج، ابواب المزار، باب ۴، ح ۳، ج ۱۴، ص ۳۳۸
[۵] ـ سورهٴ نمل، آیهٴ ۶۹
[۶] ـ ر.ک: روایت امام رضا (علیهالسلام)، ص۲۷
[۷] ـ وسائل، کتاب الحج، ابواب المزار، باب ۲، ح۲۳، ج۱۴، ص۳۳۲
[۸] ـ وسائل، ابواب المزار، باب 2، ح ۱۶، ج ۱۴، ص ۳۲۸
[۹] ـ کافی، ج ۴، ص ۵۸۵
[۱۰] ـ تهذیب الاحکام، ج ۶، ص ۴
[۱۱] ـ روضة المتقین، ج ۵، ص ۳۶۳
[۱۲] ـ کافی، ج ۴، ص ۵۸۵، کتاب الحج، باب فضل زیارة أبى الحسن الرضا (علیهالسلام)
کتاب ادب فنای مقربان از صفحه ۲۴ تا صفحه ۲۸