زیارت مأثور و غیرمأثور

زائر، گاهی با بیانات خود کمالات مزور را ترنّم می‏کند که این‏گونه ثنا خوانی فقط بیانگر میزان ارادت زائر، اعلام تولی نسبت به وی و تبری از دشمنان او، ابراز احساسات و تعیین موضع وی است و گاهی از زبان معصوم ثنا می‏خواند که اصطلاحاً این‏گونه زیارت ‏نامه ‏ها را زیارت مأثور می‏ نامند. چنین زیارت‏ نامه ‏هایی نه تنها کیفیت اظهار ارادت و ابراز تولّی و تبرّی را می ‏آموزد، بلکه متنی است برای شناخت مزور و آگاهی از منزلت او؛ زیرا هر کسی به مقدار معرفت خویش سخن می‏گوید و کلام هر کسی بیانگر میزان شناخت و آگاهی اوست: «الکلام صفة المتکلم»[۱] «کلٌّ یأتى بما هو أهله»[۲].

زیارت، کلاس درس و مدرسهٴ تعلیم و تربیت و زیارت‏نامه ‏ها متون آموزشی این کلاس‏ها و مدرسه ‏هاست. ائمه (علیهم ‏السلام) که همواره به تعلیم و تربیت پیروان حق و بیان حقایق و معارف دین همّت داشتند، مباحثی در توحید و صفات الهی، نبوت و پیامبرشناسی، امامت و رهبری، تاریخ زندگی ائمه (علیهم ‏السلام) و بیان مظلومیت ‏ها و رنج‏های خویش، افشای ستم‏ های حاکمان جنایت ‏پیشه در برابر حق ‏طلبی یاران عدالت ‏خواه و حقیقت‏ جو، لزوم همگرایی در فکر، موضع، اقدام و عمل و... را در این زیارت‏نامه ‏ها بیان کرده‏ اند. در این زیارت‏نامه ‏ها، اوصاف مزور هنگام سلام دادن تکرار می‏گردد و به ذکر اسم بسنده نمی ‏شود. این، از آن جهت است که مرتبت شخص مزور برای زائر روشن‏تر گردد و توجه پیدا کند که معشوق و محبوب او برای اِعلای کلمهٴ توحید، اِقامهٴ نماز، ادای زکات، اِحیای امر به معروف و نهی از منکر، تلاوت کتاب خدا و... چه رنج‏هایی کشیده است.

زیارت‏ نامه ‏های مأثور دو گونه است:

۱ ـ زیارت‏نامه ‏های اختصاصی که امامی خاص با آن زیارت می ‏شود و زائر به سلام و اظهار ارادت به یکی از آن پیشوایان نور می‏ پردازد. مانند: «السلام علیک یا رسول الله و رحمة الله و برکاته، السلام علیک یا محمد بن عبدالله...»[۳] ، «السلام علیک یا ممتحنة امتحنکِ الذى خلقکِ قبل أن یخلقکِ و کنتِ لما امتحنکِ به صابرةً...»[۴] ، «السلام علی أبى الأئمة و خلیل النبوّة و المخصوص بالأُخوّة...»[۵] ، «السلام علیک یا أباعبدالله و علی الأرواح التی حلّت بفنائک...»[۶] ، «اللهم صلّ علی على بن موسی الرضا المرتضی الإمام التّقىّ النقىّ...»[۷] ، «السلام علی محى المؤمنین و مبیر الکافرین، السلام علی مهدىّ الأُمم و جامع الکلم...»[۸].

۲ ـ زیارت‏نامه ‏هایی که مضمونی عام و محتوایی کلی دارد و هر امامی را با آن می‏توان زیارت کرد، مانند زیارت امین الله[۹]، زیارت جامعهٴ کبیره[۱۰]، زیارت مخصوص ماه رجب «الحمد الله الذی أشهدنا مشهد أولیائه فى رجب...»[۱۱] ، زیارت جامعهٴ صغیره[۱۲] و...[۱۳].


[۱] ـ امثال و حکم، ج ۱، ص ۲۶۸

[۲] ـ همان، ص ۱۲۷

[۳] ـ مفاتیح الجنان، ص ۱۱۴، زیارت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در روز شنبه

[۴] ـ همان، ص ۱۱۵، زیارت حضرت زهرا (علیها السلام) در روز یکشنبه

[۵] ـ مفاتیح الجنان، ص ۶۰۱، زیارت چهارم امیر المؤمنین علی (علیه‏ السلام)

[۶] ـ همان، ص ۷۶۵، زیارت امام حسین (علیه ‏السلام) در روز عاشورا

[۷] ـ همان، ص ۸۳۴، زیارت امام رضا (علیه ‏السلام)

[۸] ـ همان، ص ۸۷۴، زیارت حضرت بقیة الله(عجل‏ الله ‏تعالی ‏فرجه)

[۹] ـ همان، ص ۵۹۷ 

[۱۰] ـ همان، ص ۸۹۸

[۱۱] ـ همان، ص ۲۵۷ 

[۱۲] ـ همان، ص ۸۹۷ 

[۱۳] ـ مرحوم علامهٴ مجلسی ۱۴ زیارت جامعه در این فصل ذکر کرده است (بحار، ج ۹۹، ص ۱۲۶ ـ ۲۰۹)


کتاب ادب فنای مقربان صفحه ۳۷ تا صفحه ۳۹